PAZAR KAYIĞI

İstanbul’da deniz ulaşımı denince akla ilk önce kayıklar gelmekteydi. Buhar kazanları ile çalışan vapurların henüz bilinmediği yıllarda ulaşım çoğunlukla pazar kayıkları ile yapılmaktaydı. Nakliye işlemleri de kıyıların sığ olduğu güzergahlarda kayıkçılar tarafından yapılmaktaydı.

Pazar Kayıkları 12-15 metre uzunlukta iki, üç hatta dört çifte kürekle hareket ettirilen ahşap teknelerdi. İstanbul kıyılarında ilk kez Kanuni döneminde kullanılmaya başlandı. Genellikle yük ve yolcu taşımasında kullanılan bu geleneksel teknelerin her biri bağlı oldukları iskelenin, kilisenin, camiinin veya boğaz köyünün vakıf malıydı. Köylülerin yetiştirdikleri ürünlerin karşı kıyılardaki pazarlara ulaştırılıp, satılması için veya direkt olarak karşı kıyılara yanaşarak tekne içerisinden satılmaları amacıyla kullanılıyorlardı. Bu yüzden diğer Osmanlı dönemi teknelerinden farklı olarak güvertelerinde bir veya daha fazla sayıda ambar bölmesi bulunuyordu. Burada meyve, sebze, et, zeytinyağı ve şarap gibi ürünler taşınıyor ve özellikle fıçıların güvertede gereğinden fazla yer kaplamaları engellenmiş oluyordu. bu tekneler kendi başlarına adeta yüzen birer pazardılar. Kullanımları çok daha eskilere dayanan bu tekneler, ön taraflarında ayakta durarak kürek çeken kürekçiler sayesinde boğazlarda hızlıca hareket edebiliyorlardı. İskelelerde kayığa binmek isteyenlerin istedikleri kayığa binmek gibi bir lüksleri yoktu. Ayrıca karşı sahilde müşterinin çıkmak istediği noktayı tutturmada kayıkçılar oldukça başarısız idiler. Boğazda sert rüzgarlı havalarda yolcular korkulu dakikalar geçirirler ve şiddetli poyraza ve akıntıya karşı kas kuvvetiyle karşılık verirlerdi.

Pazar kayıkları sadece ticari yaşamın değil, gece vakitleri düzenlenen eğlencelerin de boğazlardaki vazgeçilmez araçlarıydılar. Çevresine takılan mumlu fenerler sayesinde ışıl ışıl bir görüntü kazanan bu muhteşem güzellikteki tekneler içinde sazlı sözlü eğlenceler düzenlenirdi. Genelde alt tabakadaki insanlar tarafından kiralanan bu güzel tekneler, bayraklar ve kumaşlarla süslenerek bir düğün aracı olarak kullanılırdı. Gelin taşıma aracı olarak da kullanılan bu tekneler rengarenk süsler içerisinde karşı taraftan karşı tarafa gelin de taşırlardı. Hamlacı isimli kürekçiler tarafından yüzdürülen pazar kayıklarının ön tarafında 3 veya daha fazla sayıda kürekçisi bulunurdu. Teknenin en arkasında bulunan yükseltide oturan dümenci ise teknenin yönünü tayin ederdi. Kürekçiler altlarında bulunan oturaklara bir inip bir çıkarak kürek çekerler ve her defasında hep bir ağızdan bağırırlardı. Yolcu taşımada ise farklı uygulamalar vardı.

Kayık içerisinde adam başı taşıma ücreti 30 paraydı ve ayaklarını kayıktan dışarı sarkıtarak, kayığın içerisinde daha az yer kaplayan yolcular ise 10 para eksik verirlerdi. Kayıkla ulaşım buharlı gemilerin seferlerine başlamasıyla cazip bir ulaşım imkanı olmaktan çıktı. Vapurların artış göstermesi son olarak buralarda tutunan kayıkçıların iflasına neden oldu ve kayıkçıların sayısı kademeli olarak azaldı. Ancak mesire yerlerine düzenlenen gezilerde kayıklar bir müddet daha gündemde kalmaya devam ettiler. Seyir mahallerine ve iskele harici yerlere işlemek üzere cuma ve pazar günleri düzenli ulaşım hizmeti veren kayık kumpanyaları oluşturulmaya çalıştılar da tutunamadılar, ,kullanımları 1960’lara kadar devam etti.